Een City Deal is meer dan een contract. Het succes hangt in belangrijke mate af van de relaties tussen betrokkenen. Evaluaties tonen obstakels zoals te weinig middelen en starre regels, maar vaak speelt ook een gebrek aan vertrouwen en gedeeld eigenaarschap mee. Zonder een stevige basis voor samenwerking blijven goede intenties hangen in losse afspraken. Ontwerpkracht helpt dit te doorbreken. Want waar beleid in één eindbeeld vastlegt hoe iets moet worden of gaan, verkent een ontwerpende aanpak juist meerdere nieuwe mogelijkheden. Door samen te experimenteren en verbeelden ontstaat dan beweging. En een City Deal is dan geen vast omlijnd plan, maar een relatie die meebeweegt met iedere stap naar een nieuwe toekomst.
Boudewijn
Waarom relaties de kern vormen van een City Deal
Een City Deal is een samenwerking tussen mensen met verschillende belangen, werkwijzen en verwachtingen. Tussen verschillende werelden, zelfs. Gemeenten werken met beleidsdocumenten en regels, bedrijven denken in investeringen en rendement, burgers willen vooral invloed en zeggenschap. En ergens in die mix moeten ze elkaar vinden. Want samen proberen ze iets voor elkaar te krijgen. Dat gaat niet vanzelf.
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) constateert in een evaluatie van City Deals dat veel van zulke samenwerkingsverbanden te maken krijgen met obstakels: te weinig middelen, belemmerende regelgeving – en moeite met het op elkaar afstemmen van de werkwijzen. Serieuze uitdagingen, maar ze zeggen niet alles. Wat als deze problemen niet alleen over geld en regels gaan, maar ook over hoe mensen met elkaar omgaan? Als slechte communicatie, gebrek aan vertrouwen en onuitgesproken verwachtingen ervoor zorgen dat zulke obstakels groter worden dan nodig? Wat als het, met andere woorden, om relaties gaat?
Want dat gaat het in de kern, volgens mij. Ik kom dat in samenwerkingen rond maatschappelijke opgaven namelijk ontzettend vaak tegen: hoe sterker de relaties tussen betrokkenen, hoe sterker de gemeenschappelijke denkbeelden. En hoe krachtiger óf hardnekkiger de (on)gewenste gedragspatronen in die samenwerking. Het omgekeerde is ook waar: hoe zwakker de relaties, hoe meer gepolariseerd de denkbeelden en hoe harder gedragspatronen botsen. In beide gevallen geldt: de uitwerking in de dagelijkse praktijk is keihard voelbaar.
De impact van relatieproblemen op effectieve samenwerking in City Deals
Wat ik veel mis zie gaan in samenwerkingen rond maatschappelijke opgaven, kun je grofweg indelen in drie typen relatieproblemen:
- Elkaar niet goed verstaan. Ik had het al over de botsing tussen werelden. Overheden werken met beleidsdocumenten en juridische kaders. Bedrijven denken in rendement en efficiëntie. Burgers willen invloed. Die werelden sluiten niet altijd vanzelf op elkaar aan. Als partijen niet actief investeren in wederzijds begrip, in eenheid van taal, dan ontstaat onduidelijkheid. En met onduidelijkheid ontstaat frustratie.
- Onderhandelen in plaats van samenwerken. Samenwerking wordt in de context van de publieke sector vaak benaderd als een onderhandeling: iedereen verdedigt zijn eigen belang en hoopt op de best mogelijke deal. Maar bij complexe stedelijke uitdagingen werkt dat niet. Als partijen niet naar het geheel kijken, ontstaat er polarisatie in plaats van verbinding.
- Een ongelijke verdeling van macht en eigenaarschap. Overheden hebben vaak het laatste woord, omdat zij de financiële en bestuurlijke kaders bepalen. Dat kan bij andere partijen het gevoel oproepen dat ze slechts uitvoerders zijn. Zonder gedeeld eigenaarschap haken mensen af.
De problemen die het Planbureau signaleert, kun je volgens mij ook bekijken als zulke relatieproblemen. Problemen met nieuwe werkwijzen betekenen in de praktijk vaak dat partijen elkaar niet goed begrijpen en moeite hebben om een gedeelde werkcultuur te ontwikkelen. Beperkte middelen en financiering leiden tot machtsverschillen en ongelijkwaardigheid in de samenwerking, wat kan resulteren in frustratie en wantrouwen. Regelgeving die als obstakel wordt ervaren, wijst niet alleen op bureaucratische stroperigheid, maar ook op een gebrek aan coördinatie en gezamenlijke verbeeldingskracht om oplossingen te vinden binnen de bestaande kaders.
Met andere woorden: als de relaties tussen de betrokken partijen niet goed worden onderhouden, vergroten deze structurele belemmeringen hun impact. Dit betekent niet dat elk samenwerkingsprobleem in een City Deal direct voortkomt uit slecht relatiebeheer, maar het is duidelijk dat een sterke en goed onderhouden samenwerking het vermogen vergroot om met obstakels om te gaan. Omgekeerd kan een gebrek aan vertrouwen en communicatie ervoor zorgen dat kleine uitdagingen uitgroeien tot onoverkomelijke blokkades.
De impact van sterke relaties op effectieve samenwerking in City Deals
Nu kan uit het voorgaande de indruk ontstaan dat er van alles misgaat in City Deals. Maar natuurlijk gaat er ook heel veel goed, en ook dat is toe te schrijven aan krachtige relaties. Zo ziet het Planbureau de mogelijkheid voor steden en het Rijk om in netwerkverband te opereren als belangrijk succes, want dat leidt tot een beter begrip van elkaars context en beleidskaders. Dit ‘meerlaags’ samenwerken bevordert de uitwisseling van kennis en kunde. Daardoor worden knelpunten sneller bespreekbaar en komen innovatieve oplossingen voor complexe vraagstukken als klimaatadaptatie en binnenstedelijk bouwen sneller in beeld.
Daarnaast blijkt uit onderzoek van Eva Vermeulen dat factoren zoals brede steun van stakeholders, timing en leiderschap van ‘beleidsentrepreneurs’ bijdragen aan het succes van City Deals. In de uitvoeringsfase zijn experimenteerruimte, een bottom-up werkwijze en goede onderlinge sociale relaties cruciaal voor succesvolle samenwerking, constateert ze.
De kracht van denken vanuit relaties
Door bevindingen uit evaluaties niet alleen als institutionele kwesties te zien, maar ook als relationele dynamieken, ontstaat een nieuw perspectief op hoe je City Deals effectiever kunt vormgeven. Want het opbouwen van vertrouwen en het creëren van een gedeeld eigenaarschap zijn essentieel voor het overwinnen van obstakels en het realiseren van gezamenlijke doelen.
Goede onderlinge relaties vormen de basis voor effectieve samenwerking en het succesvol implementeren van innovatieve oplossingen. Dit vraagt om aandacht voor hoe partners met elkaar omgaan, hoe ze macht en afhankelijkheid ervaren, en hoe ze gezamenlijk problemen oplossen. In plaats van te focussen op meer middelen of flexibelere regelgeving als dé oplossing, zou je het ontwerpen en versterken van de samenwerking dus ook als interventie kunnen zien.
Anders gezegd: als samenwerking draait om relaties, hoe zorg je er dan voor dat die relaties goed blijven? Hier komt ontwerpkracht in beeld.
De kracht van een ontwerpende aanpak
Ontwerpen van een effectieve City Deal gaat niet alleen over mooie steden, maar ook over hoe mensen samenwerken, hoe processen lopen en hoe je tot nieuwe oplossingen komt. Een ontwerpende aanpak verschilt dan ook fundamenteel van hoe veel publieke organisaties en bedrijven gewend zijn te werken. Zij opereren in de wereld van het vaststellen, waarin men in onderhandelingen werkt aan een statisch eindbeeld, gestold in akkoorden en contracten (‘zo moet het worden, zo moet het gaan’), met vooraf bepaalde uitkomsten en meetbare resultaten.
Een ontwerpende aanpak werkt echter vanuit een dynamisch streefbeeld (‘zo zou het kunnen zijn’). Een streefbeeld laat een globale richting zien, die met verstand, gevoel en verbeeldingskracht wordt gekozen. Het je zaken voorstellen nodigt uit bovendien uit om open en iteratief de mogelijke toekomsten te verkennen. Niet door alleen rationele ideaalplaatjes te formuleren, maar óók door samen te dromen, te fantaseren en te voelen wat gewenst en mogelijk is. Dat maakt ruimte voor nieuwe perspectieven, veranderende omstandigheden en een breed scala aan actoren. En dat biedt voordelen:
- Ontwerpen vanuit relaties maakt empathie en perspectiefwisseling onderdeel van het proces, wat helpt bij het overbruggen van verschillen.
- In plaats van te onderhandelen over belangen, beginnen partijen met een gezamenlijke verkenning van mogelijkheden. Dit creëert betrokkenheid en gedeelde ambitie.
- Iteratief werken en experimenteren zorgt ervoor dat oplossingen sneller gevonden worden, in plaats van alles vooraf vast te leggen.
- Verbeelding helpt om abstracte problemen tastbaar te maken, waardoor samenwerking soepeler verloopt.
Meer dan een handtekening: samen blijven zoeken naar wat écht werkt
City Deals kunnen de wereld écht mooier maken. Duurzamer, innovatiever en inclusiever. Maar alleen als ze niet verzanden in bureaucratie en belangenstrijd. City Deals die een ontwerpende aanpak omarmen en denken vanuit relaties, kunnen dat voorkomen. Ze kunnen niet alleen betere oplossingen bedenken, maar ook duurzamere samenwerkingen opbouwen.
Want een ontwerpende aanpak kan helpen om vertrouwen te bouwen. Niet door te onderhandelen over standpunten, maar door samen mogelijkheden te verkennen. Niet door alles vooraf vast te leggen, maar door te experimenteren en te leren.
Een City Deal werkt niet omdat er een handtekening onder staat. Hij werkt als mensen in die samenwerking blijven investeren en steeds samen blijven zoeken naar de juiste weg richting het streefbeeld. Want net als in elke relatie geldt: de kracht zit niet in de afspraak, maar in hoe je elkaar elke dag blijft vinden.
Meer weten over werken vanuit relaties? We helpen je er graag bij!
Boudewijn Bugter
Adviseur & directeur Mail mij of bel 06 24 24 68 58